Evis Sala: Një rikthim në atdhe për të riformësuar kujdesin shëndetësor

Historia e tretë e kopertinës së World Health Voices i kushtohet Profesore Evis Sala, Ministre e Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale e Shqipërisë. Një emër i njohur në arenën ndërkombëtare të imazherisë onkologjike, ajo ka ndërtuar një karrierë që përshkon qendra elitare të mjekësisë dhe kërkimit shkencor – nga Cambridge, te Memorial Sloan Kettering Cancer Center dhe Policlinico Gemelli – për t’u rikthyer sot në Shqipëri me një mision të qartë: transformimin e sistemit shëndetësor.

Në këtë rrëfim, ajo ndalet te thirrja e hershme drejt mjekësisë, udhëtimi i saj shkencor i udhëhequr nga kërkimi, inovacioni dhe përkushtimi ndaj pacientit, si dhe te vizioni për një sistem shëndetësor më njerëzor, më modern dhe më të drejtë për të gjithë.

“Mjekësia nuk ishte zgjedhje — ishte thirrje”

Vendimi për mjekësinë u mor në një Shqipëri shumë ndryshe, një vend ku pranimi në universitet kërkonte rezultate të jashtëzakonshme akademike dhe kandidatët mund të listonin vetëm tre preferenca. Ajo zgjodhi të njëjtën fushë për të treja.

“Të gjitha zgjedhjet e mia ishin mjekësi.”

Ajo që e shtyu përpara nuk ishte vetëm pasioni për shkencën, por ndikimi real te njerëzit.

“Më tërhiqte kontakti me pacientët, mundësia për të ndryshuar diçka konkrete, ndjesia se puna jonë, si ekip, prek jetën e individëve dhe të gjithë shoqërisë.”

Si fëmijë, ajo nuk luante me stetoskopë lodër apo sete mjekësore. Shtysa ishte më e thellë – një kuptim intuitiv se shëndeti nuk është thjesht trajtim, por marrëdhënie, komunikim dhe besim.

“Shëndeti është holistik. Ti shëron me mjete, por edhe me komunikim.”

Nga Tirana në Cambridge, nga kirurgjia në radiologji

Pas përfundimit të studimeve në Fakultetin e Mjekësisë në Universitetin e Tiranës, Evis Sala nisi specializimin në kirurgji të përgjithshme, duke e përfunduar pothuajse të gjithë programin.

“E përfundova thuajse të gjithë specializimin, më mungonin vetëm gjashtë muaj.”

Formimi kirurgjikal i ka dhënë vendosmërinë që e karakterizon.

“Nuk rri në dilemë; kjo është mënyra e të menduarit të një kirurgu.”

Drejtimi i saj shkencor ndryshoi kur fitoi një bursë të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) në Epidemiologji dhe Biostatistikë, një përvojë që u ndërthur me kontributin e saj në krijimin e Regjistrit të parë Kombëtar të Kancerit në Shqipëri, në vitin 1996.

Kjo përvojë e çoi në Universitetin e Cambridge-it, ku përfundoi një master dhe më pas doktoraturën (PhD) mbi kancerin e gjirit, duke studiuar mutacionet gjenetike, faktorët e stilit të jetesës dhe ekspozimet mjedisore si duhani, alkooli dhe dieta.

“Ishte koha kur fusha e gjenomikës po lindte. Cambridge është një vend ku ndodhin zbulimet.”

Doktoratura e njohu me imazherinë, veçanërisht mamografinë, dhe me kërkimin e hershëm kompjuterik, duke hedhur bazat për punën e saj të mëvonshme në inteligjencën artificiale.

Ministrja Sala përfundoi specializimin në radiologji në Cambridge, një specialitet që ajo e përshkruan si analitik dhe integrues njëkohësisht. Kjo fushë kishte edhe një domethënie personale për të: vjehrri i saj ishte themeluesi i radiologjisë në Shqipëri.

Më pas ajo kreu një fellowship kërkimor në onkologji në Memorial Sloan Kettering Cancer Center (2004–2005), për t’u rikthyer më pas në Cambridge si pedagoge universitare dhe më vonë si pedagoge e lartë.

Kërkimi i saj u zgjerua përtej kancerit të gjirit, duke përfshirë kancerin e prostatës, tumoret gjinekologjike – veçanërisht kancerin ovarian – gjenomikën dhe onkologjinë kompjuterike.

“Një qasje e integruar e kujdesit shëndetësor, që ndërthur imazherinë, gjenomikën, patologjinë dhe të dhënat klinike, duke hedhur themelet e hershme të inteligjencës artificiale.”

Në vitin 2018, pranoi rolin e Profesore e Plotë e Imazherisë Onkologjike në Cambridge dhe bashkë-drejtuese e programeve të avancuara të imazherisë dhe mjekësisë së integruar të kancerit.

“Sill dy zgjidhje të mundshme”

Gjatë gjithë karrierës së saj, Evis Sala e ka parë suksesin si diçka kolektive.

“Çelësi i suksesit është ekipi që ndërton, rezistenca që zhvillon dhe aftësia për t’i kthyer sfidat në mundësi.”

“Eja me probleme, nëse duhet, por sill edhe dy zgjidhje të mundshme.”

Mentorimi, thotë ajo, nuk është një zgjedhje – është një përgjegjësi.

“Një nga kënaqësitë më të mëdha të karrierës sime ka qenë rritja e brezit të ri. Suksesi i tyre bëhet suksesi yt.”

Një rikthim me qëllim

Rikthimi në atdhe, thotë prof. Sala, ndihet njëkohësisht i natyrshëm dhe kuptimplotë.

“Kur ke përpara një sfidë, e kap dhe e kthen në një mundësi.”

Ministre e Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale: tre shtylla reforme

Si Ministre e Shëndetësisë dhe Mirëqenies Sociale, Evis Sala ka përcaktuar tre prioritete kryesore:

• Onkologjia dhe Rrjeti Shqiptar i Kancerit
• Një sistem i unifikuar diagnostik
• Inteligjenca artificiale dhe integrimi digjital

“Nëse arrij të bëj ndryshim, bashkë me ekipin, në onkologji, AI digjitale dhe diagnostikë, atëherë do ta kem bërë mirë punën.”

Këshilla për brezin e ri

“Duhet ta shihni botën. Ndërtoni rezistencë. Qëndroni besnikë vetes.”

“Dëshiron vërtet të jesh në gjendje të thuash: ‘Çfarë jete kam pasur.’ Dhe unë mund ta them këtë për jetën time deri tani.”